ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΝ
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ΚΑΙ ΧΕΡΡΟΝΗΣΟΥ
ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ
Ομιλία
στο Συνέδριο με Θέμα:
«Θρησκευτικός
– Πολιτιστικός Τουρισμός
στην
Νοτιοανατολική Ευρώπη.
Μοντέλα
Ανάπτυξης, εμπειρίες, προοπτικές».
Θεσσαλονίκη
22 Νοεμβρίου 2012
Με ιδιαίτερη χαρά
παρίσταμαι εκ προσώπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της Αυτού Θειοτάτης
Παναγιότητος του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου στο συνέδριο που
διοργανώνει ο Ελληνικός Οργανισμός Διεθνών Εκθέσεων, εδώ στη Βυζαντινή
Θεσσαλονίκη, την πόλη του Αγίου Δημητρίου.
Η διοργάνωση αυτού του
συνεδρίου με θέμα τον Θρησκευτικό – Πολιτιστικό Τουρισμό στη Νοτιοανατολική
Ευρώπη έχει ιδιαίτερη σημασία και σπουδαιότητα καθώς ο Θρησκευτικός – Πολιτιστικός
Τουρισμός είναι ένα ταχύτατα αναδυόμενο ρεύμα τουρισμού, στο οποίο συνδυάζεται
η πνευματική ανάταση και αναζήτηση του επισκέπτη με την σωματική του ανάπαυση και
αναψυχή.
Σύμφωνα με τον
Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού η εξειδικευμένη μορφή του Θρησκευτικού Τουρισμού
παρουσιάζει ανθεκτικότητα σε περιόδους κρίσης, σε αντίθεση με τον τουρισμό
αναψυχής που θεωρείται εν πολλοίς πολυτέλεια.
Όλο και περισσότεροι
επισκέπτες, ημεδαποί και αλλοδαποί, ομόδοξοι, ετερόδοξοι αλλά και αλλόθρησκοι
αναζητούν μοναστικά καθιδρύματα, τόπους αγιασμένους, μυρωμένους από την
προσευχή και τη ζωή των Αγίων, μνημεία που μαρτυρούν την παρουσία του Θεού στον
κόσμο και την ευσέβεια των προγόνων μας, όπως αυτή εκφράστηκε δια μέσου των
αιώνων και παραδόθηκε ανόθευτη και ακέραιη στους επιγενομένους.
Πολλοί απ’ αυτούς σχηματίζουν
μια πορεία θεοπροσευχομένων ανθρώπων που αναζητούν να κορέσουν την υπαρξιακή
τους πείνα και δίψα.
Με την πάροδο των
αιώνων, οι άνθρωποι του Θεού, κληρικοί, μοναχοί και λαϊκοί, οι οποίοι διήνυσαν
τη ζωή τους με την άσκηση, την προσευχή και την έμπρακτη εφαρμογή του Ευαγγελίου
και με τη μελέτη, την τέχνη, το «εργόχειρό»
τους, παρήγαγαν πολιτισμό που υπερβαίνει το πρόσκαιρο του αιώνος τούτου. Έναν
πολιτισμό, απαύγασμα της πνευματικότητας της λατρείας μας, που αναφέρεται
περισσότερο στην «ἄνω πόλιν», την «μέλλουσαν», και εκφράζει την ευμορφία,
την αρμονία και τη λαμπρότητά της!
Στοιχεία εκφράσεως του
υπερκόσμιου αυτού πολιτισμού και δείγματα της ανατολικής, της ορθοδόξου
κατανοήσεως των καιρίων της ζωής, είναι οι Ιεροί Ναοί, οι Ιερές Μονές, τα
εξωκκλήσια, τα προσκυνητάρια, τα καθίσματα, οι Ιερές Εικόνες, τα λειτουργικά βιβλία
και σκεύη, τα ιερά άμφια και τα κειμήλια. Λαμπρό δείγμα αυτής της φιλοκαλίας
είναι το Άγιον Όρος, ακρόπολη της Ορθοδοξίας.
Είναι λοιπόν μεγάλη η
ευθύνη που φέρουμε στους ώμους μας ως κληρονόμοι αυτής της μεγάλης
εκκλησιαστικής – πολιτιστικής κληρονομιάς. Έχουμε καθήκον ως θεματοφύλακες των
ιερών και των οσίων του Γένους μας αφ’ ενός να τα διαφυλάξουμε από παραχαράξεις,
αλλοτριώσεις, εκκοσμικεύσεις, εκπτώσεις, συγκρητισμούς, αφ’ ετέρου να
αγωνισθούμε όλοι μαζί από κοινού, ώστε να δώσουμε τη μαρτυρία της πατρογονικής
μας ευσέβειας σε καθέναν που ζητά να πληροφορηθεί γι’ αυτήν.
«Ὑποχρέωσις ἱερά τῆς Ἐκκλησίας τυγχάνει ἡ ἐπιμελημένη διαφύλαξις
καί ἐξασφάλισις τῶν στοιχείων τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως καί τῆς λειτουργικῆς ζωῆς ἡμῶν» αναφέρει σε σχετική
ομιλία του ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος. Και συνεχίζει: «Οὐχί δέ μόνον ἡ διαφύλαξις καί ἐξασφάλισις
αὐτῶν, ἀλλά καί ἡ προβολή αὐτῶν πρός τε τούς ἡμετέρους καί πρός τούς θύραθεν.
Πρός τούς ἡμετέρους μέν, πρός γνῶσιν καί μάθησιν καί
κίνησιν πρός μείζονα εὐλάβειαν καί θερμότερον ζῆλον, πρός βίωσιν τῆς
ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί φιλοτίμησιν ὅπως συνεχίσουν ἀνταξίως τήν παράδοσιν τῶν
πατέρων καί προπατόρων ἡμῶν.
Πρός τούς θύραθεν δέ, πρός πληροφόρησιν καί κίνησιν τοῦ
ἐνδιαφέροντος αὐτῶν περί τά ἡμέτερα, ἐνίοτε δέ καί διά νά χρησιμεύσουν - ὡς
στοιχεῖα ὑψηλοῦ πολιτισμοῦ - ὡς οἱονεί ἱεραποστολικαί γέφυραι πρός αὐτούς…
Πρός πνευματικήν μέν ὠφέλειαν πάντων, ψυχικήν δέ, επιπροσθέτως,
τῶν ἐν εἰλικρινείᾳ ἀναζητούντων τάς ῥίζας τῆς ἀρχαίας χριστιανικῆς παραδόσεως,
τάς πηγάς τοῦ λάλου καί ζῶντος ὕδατος, ἵνα ἐν αὐταῖς κορέσωσι τήν δίψαν τῶν
ψυχῶν αὐτῶν.»
Όλοι οι Έλληνες που
έχουν έντονα τα ζώπυρα της φιλογένειας αλλά και όλοι οι χριστιανοί πιστεύουν
ότι τα χριστιανικά προσκυνήματα αποτελούν παγκόσμια κληρονομιά, καταδεικνύουν
την προσφορά του χριστιανισμού στην ανθρωπότητα
στην ιστορία, την τέχνη και τον πολιτισμό της.
Πιστεύουμε ότι η
επαφή, η μυστική επικοινωνία του επισκέπτη με τα θρησκευτικά μνημεία του
παρέχει πρόταση ποιότητος ζωής, του ανοίγει τον ορίζοντα της αιωνιότητος, τον
ενισχύει στις δοκιμασίες του, τον εμπνέει, τον στηρίζει, τον εμψυχώνει
ιδιαίτερα στις ημέρες αυτές της σύγχυσης και της οικονομικής και ηθικής κρίσης
και αβεβαιότητας.
Αυτές τις ζωηφόρες
σταθερές εκφράζουν τα εκτιθέμενα στα κειμηλιαρχεία ιερά αναθήματα, εικόνες,
χειρόγραφα και λοιπά, τα οποία ανάγουν τον ειλικρινή αναζητητή «εἰς ὕψος νοητόν», από το οποίο θα
μπορέσει να διακρίνει το «ἀπόθετον
κάλλος» της ορθοδόξου παραδόσεως,
μιας παραδόσεως που υπερβαίνει ακόμη και τον θάνατο, φωτίζει τα σύμπαντα και
ανυψώνει την οικουμένη «εἰς καινότητα
ζωῆς!».
Αισθανόμαστε ότι η
ευθύνη εμάς των κληρικών, του ιερού Καταλόγου, του μοναχικού δολίχου, όλων των
εργαζομένων στην Εκκλησία είναι μεγάλη. Είμαστε διάκονοι αυτού του χρέους, όχι
της συντήρησης, όπως την εννοεί ο κόσμος, γιατί δεν είμαστε μουσειοφύλακες,
αλλά λειτουργοί του Μυστηρίου της Θείας Επιφανείας. Μουσεία στην ορθόδοξη
Εκκλησία δεν υπάρχουν. ‘Ο,τι αποθησαυρίζεται σ’ αυτήν διαφυλάσσεται όπως τα
άγια λείψανα, τιμάται, προβάλλεται, είναι φορέας αγιασμού και πνευματικότητος.
Όταν παύσουν να
λειτουργούν αυτά τα σεβάσματα της Πίστεώς μας, θα γίνουν αρχαιολογικοί χώροι. Δεν
θα μαρτυρούν τίποτε απ’ αυτά που εκφράζουν τώρα με τη λειτουργική ζωή τους.
Αυτό πρέπει να το καταλάβουν πολλοί και να μας διευκολύνουν στο έργο μας.
Ιδιαίτερα οι Εφορείες Αρχαιοτήτων, η Πολιτεία, η Τοπική Αυτοδιοίκηση και προπάντων
οι γειτνιάζοντες σ’ αυτά ιδιοκτήτες της γης, που πολλές φορές παρεμβάλλουν
σοβαρά προβλήματα στην αναπαλαίωση και τη λειτουργία τους.
Δεν είμαστε και εμείς
οι κληρικοί άμοιροι ευθυνών για τις κακόγουστες επεμβάσεις και συντηρήσεις που
έχουν γίνει σε μερικά μνημεία, για τα κιτς που έχουν εισαχθεί ή ακόμη για την αδιαφορία
που επιδεικνύουμε στη λειτουργία και την προβολή τους.
Αγαπητοί μου,
Ο θρησκευτικός μας
πλούτος δεν περιορίζεται μόνο στους πνευματικούς θησαυρούς του παρελθόντος.
Συνίσταται και στην παρουσία, την πνευματική ακτινοβολία σύγχρονων αγιασμένων
μορφών, που επανδρώνουν και λειτουργούν τα ιερά μας προσκυνήματα.
Τα πρόσωπα αυτά, όπου
υπάρχουν, γίνονται πόλος έλξης προς όλους εκείνους τους προσκυνητές που
αναζητούν την ουσιαστική αναψυχή, κουρασμένοι από το βάρος των βιοτικών αναγκών
και ευθυνών. Είναι τα πρόσωπα που αναπαύουν τις ψυχές, που αφιερώνουν τη ζωή
τους στην προσευχή, στην εξομολόγηση, αλλά και στην επικοινωνία με τον διάλογο
της αγάπης, προς κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, με απεριόριστη υπομονή, χωρίς όρους,
προϋποθέσεις και ιδιοτέλειες. Τα πρόσωπα αυτά όπου υπάρχουν, ελκύουν. Ακόμη και
τα μνήματά τους γίνονται τόποι μεγάλης προσκυνηματικής μαρτυρίας.
Θέλω να επισημάνω εδώ
με έμφαση ότι είναι έντονος ο κίνδυνος εμπορευματοποίησης της πίστεως και των
σεβασμάτων της. Όσο και αν η φιλοξενία είναι μεγάλη αρετή και αποτελεί ουσιώδες
στοιχείο της χριστιανικής ταυτότητος, δεν πρέπει υπό το πρόσχημα της φιλοξενίας
ή μάλλον του κέρδους να οδηγηθούμε σε απνευμάτιστες υποδοχές και συμπεριφορές.
Ο υπερβολικός αριθμός
επισκεπτών σε ένα ναό, σε ένα μοναστήρι μπορεί να επιφέρει σοβαρή φθορά και
αλλοίωση όχι μόνο των υλικών στοιχείων αλλά και κυρίως του ήθους και των
ανθρώπων που διακονούν ή εγκαταβιούν εκεί. Υπάρχει σε πολλούς χώρους κίνδυνος
ερημοποίησης. Στα μοναστήρια ιδιαίτερα που συγκεντρώνουν πολύ κόσμο, πολλές
φορές ολόκληρες αδελφότητες φεύγουν αναζητώντας ησυχαστικό κάθισμα. Απαιτείται
λοιπόν σεβασμός στο πρόγραμμα, στην τάξη, στις ακολουθίες, στους κανόνες της Εκκλησίας.
Όχι να τα δίδουμε όλα, για να εισπράττουμε από τα εκθετήρια ειδών ευλαβείας.
Απαιτείται μεγάλη προσοχή.
Βεβαίως αποτελούν τα
μνημεία μας σημαντικούς πόρους του εθνικού εισοδήματος και προσφοράς θέσεων
εργασίας, συμβάλλουν στην ανάπτυξη και την ευημερία κάθε τόπου. Όμως, η εμπορευματοποίηση
της πίστης, η έλλειψη θεολογικού και εκκλησιαστικού φρονήματος, η κόπωση των
διακονούντων στους ιερούς αυτούς τόπους, λόγω του πλήθους των προσερχομένων,
είναι πειρασμοί, τούς οποίους πρέπει να αντιμετωπίσουν, με σύνεση και διάκριση,
τόσο οι εκασταχού Ποιμένες της Εκκλησίας, όσο και οι υπεύθυνοι για τον τουρισμό
κρατικοί και επαγγελματικοί φορείς.
Εάν δεν τηρούνται οι
πνευματικοί νόμοι και κανόνες αυτά τα μνημεία, τα σεβάσματα της πίστεώς μας,
μπορούν να σκανδαλίσουν και να επιφέρουν αρνητικά αποτελέσματα στους
επισκέπτες. Και έχουμε τέτοια δείγματα και πολλές διαμαρτυρίες.
Αγαπητοί μου,
Προέρχομαι από τη μεγαλόνησο
Κρήτη, επαρχία του Οικουμενικού Θρόνου. Και θα ήθελα να σας μεταφέρω την
εμπειρία μας γύρω από το θέμα το οποίο συζητούμε αφού, ως Εκκλησία Κρήτης,
έχουμε ήδη έλθει προ πολλού αντιμέτωποι με τις προκλήσεις του Θρησκευτικού – Πολιτιστικού
Τουρισμού και έχουμε ήδη προχωρήσει σε κάποιες ενέργειες.
Όπως γνωρίζετε, η
Κρήτη, κοσμείται, από τη μία άκρη ως την άλλη από ένα αμέτρητο πλήθος Ιερών
Ναών της βυζαντινής, της μεταβυζαντινής και των λοιπών περιόδων, από ένα πλήθος
Ιερών Μονών, καστρομοναστηρίων, παρεκκλησίων και εξωκκλησίων, εικονογραφημένων,
ευπρεπισμένων με απαράμιλλα ξυλόγλυπτα τέμπλα, με θαυμάσιες εικόνες κρητικής
βυζαντινής τέχνης, στους οποίους ο βαθύτατα πιστός λαός μας αναπέμπει αιώνες
τις προσευχές του προς τον Θεό.
Αυτά τα μνημεία, τα σεβάσματα
έχουν συντελέσει στον συγκρητισμό μας, στη δημιουργία μίας λαμπρής λειτουργικής
παράδοσης, απαύγασμα της οποίας είναι τα ήθη
και τα έθιμα του κρητικού λαού.
Η Κρήτη δέχεται
πλημμυρίδα επισκεπτών κάθε χρόνο απ’ όλο τον κόσμο και αυτό το γεγονός ώθησε
την Ιερά Επαρχιακή Σύνοδο να συστήσει Συνοδική Επιτροπή επί του Θρησκευτικού
Τουρισμού.
Στόχος της Επιτροπής
είναι να δημιουργηθούν κατάλληλες προϋποθέσεις προσέγγισης και γνωριμίας των
ανθρώπων με τους ιερούς τόπους και προς την κατεύθυνση αυτή ενδεικτικά αναφέρουμε
τα Συνέδρια και τις Ημερίδες που πραγματοποιούνται ετησίως και στα οποία
συμμετέχουν οι τουριστικοί φορείς της νήσου, ξενοδόχοι, ταξιδιωτικοί πράκτορες
και οι επαγγελματίες ξεναγοί.
Η Εκκλησία της Κρήτης,
σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και του Ελληνικού
Οργανισμού Τουρισμού, εκπροσωπήθηκε τον περασμένο χειμώνα στην τουριστική
έκθεση ΜΙΤΤ 2012 που πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα. Είχαμε την ευκαιρία να έλθουμε
σε επαφή με τους υπεύθυνους του Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων της
Εκκλησίας της Μόσχας και να ανταλλάξουμε απόψεις και ιδέες για το μέλλον του
Θρησκευτικού Τουρισμού.
Ακόμη σημαντική είναι
η έκδοση Τουριστικού Οδηγού Μνημείων Χριστιανικής Πίστεως της Κρήτης που
εκδόθηκε πρόσφατα με πρωτοβουλία της Συνοδικής Επιτροπής επί του Θρησκευτικού
Τουρισμού σε συνεργασία με την Περιφέρεια Κρήτης και τη μη Κυβερνητική Οργάνωση
«Φιλοξενία» της Εκκλησίας μας.
Ο Οδηγός εκδόθηκε με
την ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχου, τη στήριξη και τη συνεργασία της Ιεράς
Αρχιεπισκοπής και των Ιερών Μητροπόλεων της Εκκλησίας Κρήτης. Το έργο αυτό θα
αποτελέσει σημαντικό βοήθημα για τους επισκέπτες μας. Πρόκειται άμεσα να μεταφραστεί
και σε άλλες γλώσσες.
Σας γνωρίζουμε ότι λειτουργεί
διαδικτυακή πύλη που αφορά αποκλειστικά στον Θρησκευτικό Τουρισμό της Κρήτης
και μπορεί ο επισκέπτης να αντλεί χρηστικές πληροφορίες και ειδήσεις.
Ενδεικτικά αναφέρουμε
ότι η τέως Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Λασιθίου με τη συνεργασία των Ιερών
Μητροπόλεων του Νομού Λασιθίου και των τμημάτων Χρηματοοικονομικής, Ασφαλιστικής,
Επιχειρηματικού Σχεδιασμού και Πληροφοριακών Συστημάτων του Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης,
τμήμα Λασιθίου, κατάρτισαν ερευνητικό πρόγραμμα για την ανάπτυξη του
Θρησκευτικού, Αθλητικού και άλλων μορφών Τουρισμού στο Νομό Λασιθίου.
Όλες οι Μητροπόλεις
της Νήσου καταβάλλουν συντονισμένες προσπάθειες για την ανάδειξη, συντήρηση και
προβολή των μνημείων. Προβαίνουν σε έντυπες και ηλεκτρονικές εκδόσεις, με την
συνεργασία διακεκριμένων επιστημόνων (ιστορικών, αρχιτεκτόνων, θεολόγων,
βυζαντινολόγων κ.α.). Φροντίζουν ακόμη
έντυπο υλικό να διανέμεται στα
ξενοδοχεία του νησιού, για να ενημερώνονται οι επισκέπτες για την εκκλησιαστική
μας ιστορία, για τις ιερές ακολουθίες και να διευκολύνεται η πρόσβασή τους σε
αυτά με ειδικούς χάρτες.
Αγαπητοί μου,
Σήμερα που η
οικονομική κρίση ή μάλλον η ποικίλη κρίση, προκαλεί στους ανθρώπους
επαγγελματική και προσωπική ανασφάλεια, η Εκκλησία έχει μεγαλύτερη την
υποχρέωση να επιδεικνύει το ενδιαφέρον
της, τη μέριμνά της πάνω σε προβλήματα και τάσεις του σύγχρονου ανθρώπου, να
ανοίγει τα μονοπάτια της ψυχής του, του ανθρώπου ο οποίος, όπως παρατηρούμε,
στρέφεται πλέον στην πνευματική αναζήτηση, που θα
τον οδηγήσει σε μια ποιότητα, περίσσεια ζωής. Πολλά
έχουμε αναθεωρήσει τον τελευταίο καιρό μ’ αυτά που βιώνουμε.
Η ιστορική πορεία της
Εκκλησίας αποδεικνύει ότι προσλαμβάνει και εξαγιάζει τα στοιχεία, της κρίσης
του κόσμου, εξαγοράζει τον καιρόν. Η Εκκλησία δεν φοβάται τις κρίσεις. Τα μέλη
της Εκκλησίας είναι πολίτες του κόσμου, της Οικουμένης. Είναι ευλογία για τον τόπο μας η πολυφυλετική
και πολυπολιτισμική κοινωνία μας. Δεν πρέπει να διακατεχόμεθα από ανασφάλειες
βλέποντας το ρεύμα των επισκεπτών που έρχεται στον τόπο μας αλλά και αυτών που
επιθυμούν να μείνουν κοντά μας. Στο Βυζάντιο κυρίαρχα σύνορα ήταν η Ορθόδοξη
Πίστη και η Ελληνική γλώσσα. Αυτά θωρακίζουν και σήμερα το Γένος μας, όπως τότε
τη Ρωμιοσύνη και έχουμε χρέος ως Πολιτεία να μην τα ευτελίζουμε, να μην τα
αλλοτριώνουμε. Όλα τα άλλα σιδηρόφρακτα σύνορα και τείχη κάποτε θα καταρρεύσουν. Τον ορθόδοξο οικουμενικό Ελληνισμό προβάλλουν τα
χριστιανικά μας μνημεία με προτάσεις εν Χριστώ ελευθερίας.
Ο κάθε πιστός γίνεται συνεργός,
δημιουργός ενός πολιτισμού με όλο τον πλούτο και την ποικιλία του. Η
αλληλοπεριχώρηση στους πολιτισμούς είναι ευλογία, συντελεί στην πρόοδο των κοινωνιών,
στην ενότητά τους και ανοίγει διάπλατα τους ιεραποστολικούς ορίζοντες της
Εκκλησίας μας.
Ο Θρησκευτικός
Τουρισμός πιστεύουμε ακράδαντα ότι αποτελεί ένα στοιχείο ενότητας και κοινωνίας
των ανθρώπων, ανάδειξης του ανθρωπίνου προσώπου.
Σας παρακαλώ να ευχαριστούμε τους επισκέπτες
που έρχονται στα θρησκευτικά μας μνημεία, που είναι προσκυνητές και της
Εκκλησίας μας. Αποτελούν, προκλήσεις και προσκλήσεις, ευλογία
Θεού για ιεραποστολική μαρτυρία. Ζηλωτικές, φονταμενταλιστικές τάσεις και
παρακρούσεις δεν χωρούν στην πίστη μας, στην συμπεριφορά μας, στη ρωμαίικη
παράδοσή μας. Και όπου παρατηρούνται μας ευτελίζουν και μας εκθέτουν.
Πιστεύω ότι η Ελλάδα
ολόκληρη μπορεί να γίνει κέντρο ιεραποστολικής ζωής και κοινωνίας και μέσω του
τουριστικού τομέα της. Η Ορθοδοξία είναι ο πολιτισμός της ψυχής μας. Ο
Θρησκευτικός Τουρισμός για την Ελλάδα, την αγαπημένη μας Πατρίδα, που βρίσκεται
σε ένα σταυροδρόμι ηπείρων και πολιτισμών, είναι μία πρόκληση με πολλές
παραμέτρους. Μπορεί να συντελέσει, κατά το μέτρο του δυνατού ακόμη και στην
υπέρβαση της οικονομικής κρίσεως. Κυρίως παρέχει μία πρόταση ζωής στο σύγχρονο
άνθρωπο, μια πρόταση η οποία στηρίζεται στις αληθινές αξίες του χριστιανικού
πνεύματος, την πίστη, την αγάπη, την αλληλεγγύη και την ελπίδα. Και αυτά τα
έχει ανάγκη ο κόσμος. Το βλέπουμε σήμερα. Ο κόσμος καταφεύγει στην Εκκλησία,
εμπιστεύεται την Εκκλησία μας. Οι ετερόδοξοι ακόμη και οι αλλόθρησκοι
θαυμάζουν, συγκινούνται από όσα βλέπουν και παρατηρούν στα ιερά σεβάσματα της Πατρίδος
μας. Πόσοι έχουν γίνει φιλορθόδοξοι και Φιλέλληνες. Πόσοι έρχονται και
ξανάρχονται. Ιδού η ευθύνη μας!
Η Μητέρα Εκκλησία, το
Οικουμενικό μας Πατριαρχείο Σας συγχαίρει γι’ αυτήν την πρωτοβουλία σας,
επευλογεί το έργο σας. Ευχόμαστε ευόδωση των εργασιών του συνεδρίου.
Φωτογραφικό υλικό από το Συνέδριο
